Savaşların Gizli Yüzü

Ukrayna savaşı, birçok konunun yanı sıra, paralı askerlik ve savaşın özelleştirilmesi tartışmalarını yeniden alevlendirdi.

Rusya, Wagner ve benzeri özel askeri şirketleri savaş gayreti için seferber ederken; Ukrayna'ya gönüllü adı altında içinde paralı askerlerin de yer aldığı çok sayıda yabancı savaşçı akın etti.

Ukrayna Savaşı ile gündeme gelmiş olsa da başta Irak ve Suriye olmak üzere yakın coğrafyamızda yıllardır paralı askerler ve özel askeri şirketler faaliyet gösteriyor.

MÖ 400’lü yıllardan itibaren paralı askerler savaş alanlarında görev almışlar. Antik Yunan, Makedonyalı Büyük İskender, sonra Roma dönemi.

Avrupa kıtası 30 Yıl ve 100 Yıl Savaşları dönemlerinde paralı askerleri kendi içinde de kullandı. Modern dönemde Birinci ve İkinci Dünya Savaşları içinde de belli uygulamalarla ortaya çıkmıştı.

Antik Çağ’dan günümüze kadar uzanan tarihi süreçte çokça paralı asker kavramının kullanılmasının en önemli sebeplerinden biri paralı askerliğin genel olarak toplumun alt tabakasına ait, eğitimsiz ve yoksul kişilerin hatta toplulukların tek yaşam ve geçim yolu olarak görmelerinden kaynaklanmaktaydı.

Paralı askerlik yeni bir olgu değil. Bu meslek birçok araştırmacıya göre dünyanın en eski ikinci mesleği. Tarihi, savaşlar kadar eski.

1789 Fransız Devrimi sonrasında modern milli devlet sistemi kurulduğunda yeni milli devletler ilk önce devlet dışı silahlı güçleri imha edip devlet tekeline aldı.

Orduda artık vatandaş askerler görev yapacağı için paralı askerlere ihtiyaç kalmamıştı.

Batılı ülkeler paralı askerliği kendi ülkelerinde yok ettiler. Ama orduların gitmek istemediği coğrafyalar ve yapmak istemedikleri görevler için duyulan askeri ihtiyaç paralı askerliği düşük seviyede olsa da yaşattı.

Soğuk Savaş biterken yeni bir savaş stratejisi olarak vekâlet savaşlarının önü açıldı. Vekâlet savaşlarında devletler, ulusal ordularını çatışma bölgesine sevk etmek yerine yerel milisleri ve paramiliter örgütleri kullanmak, isyancı grupları silahlandırmak gibi savaş taktiklerini kullandılar.

Günümüzde paralı askerliğin yeniden "hortlaması" ve özel askeri şirketlerin doğuşu ABD'nin Afganistan ve Irak'ı işgaline rastlar.

Özel savaş şirketlerini ise geride bıraktığımız yıllarda Irak ve Afganistan savaşları besledi. Buralarda NATO ve ABD liderliğindeki koalisyon, askeri ve güvenlik hizmetlerini yerine getirmede kendi ordularına destek olması için paralı askerleri ya da milis güçlerini kullandı.

ABD, hem kendi askerini kullandı hem de modern özel askeri şirketlerin gelişmesini sağladı. Bu dönemde dikkat çeken en önemli organizasyon DynCorp oldu. Blackwater ve GreyStone de herkes tarafından bilinen şirketler.

Blackwater'ın Irak'ta işlediği cinayetlerle ilgili ABD'de açılan bir davada konuşan şirketin bir çalışanı, şirketin kurucusu Erik Prince'in kendisini Müslümanları öldürmekle ve İslam inancını yeryüzünden silmekle görevlendirilmiş bir haçlı komutanı gibi gördüğünü söylemişti.

Soğuk savaşın ardından, “yeni dünya düzeni” olarak adlandırılan dönem, hegomonik bir güç olarak beliren ABD’nin “büyük vaadi” ile başladı: “Demokrasiyi dünyada yaygınlaştırmak”. Bu “büyük” vaad, yoksulluk, adaletsizlik ve şiddet dolu bir dünyayı kurmak biçiminde gerçekleşti

Uluslararası hukukta, özel askeri şirketlerle ilgili herhangi bir düzenlemeye rastlanmıyor. Başka bir deyişle tam bir “hukuki boşluk” söz konusu. Aynı zamanda, özel askeri şirketler genellikle “çökmüş devletler”de, yani yasal ve kurumsal bir çerçevenin ortadan kalkmış olduğu ya da yok denecek kadar zayıf olduğu ülkelerde etkinlik gösteriyorlar.

Özel askeri şirketler, global piyasada oluşan özel bir iş türünü yerine getiriyorlar. Bunlar, kâr amaçlı kuruluşlar ve savaşla ilgili konularda profesyonel hizmet sunuyorlar.

Lojistik destek, taktik saldırı operasyonları, stratejik planlama, gizli istihbarat edinme ve analiz etme, operasyonel destek, çatışma bölgelerinde savaşma ve savunma, askeri eğitim ve askeri teknik yardım gibi askeri becerilerin tedarik edilmesi yerine getirdikleri “hizmetler”.

ICIJ’in (International Consortiumof Investigate Journalists) yaklaşık olarak iki yıllık bir araştırma sonucu elde ettiği verilere göre, dünyada 90’a yakın özel askeri şirket bulunuyor ve bunlar 110 ülkede faaliyet gösteriyorlar.

Bu şirketlerin içinde yer aldığı yıllık 100 milyar dolarlık bir endüstriden söz ediliyor. Özel askeri şirketlerin kurulduğu ülkeler genellikle Amerika, İngiltere ve Güney Afrika. Çalıştıkları yerlerin başında ise, Afrika, Güney Amerika ve Asya geliyor.

Özel askeri şirketler ise son on yıla özgü bir olgu ve gelecekte “uluslararası güvenlik” sorunun önemli bir parçasını oluşturacaklar. Bu şirketler, hakkında hâlâ kesin rakamlar bulunmayan “sır dolu” bir endüstrinin, gizli ilişkilerin düğümlendiği siyasi ve ticari ağların içinde varlık buluyorlar.

Yabancı savaşçı gerek gittiği ülkede gerekse çatışma sonrası döndüğü kendi ülkesinde güvenlik için bir tehdit arz etmektedir. Çünkü yabancı savaşçı farklı kimliği ile istikrara karşı bir başkaldırıyı doğasında barındırmaktadır.

İlk bakışta özgürlük, kurtuluş gibi ulvi amaçlara hizmet ediyormuş gibi düşünülse de aslında istikrar ve rutinlere karşı oluşturduğu meydan okuma ile devletler açısından güvensizlik yaratmaktadır.

Dolayısıyla gittikleri yerlerdeki düzen ve alışılmışlıkları bozacakları aşikârdır.

Bugünkü köşe yazımızı Bertrand Russell’in anlamlı sözüyle bitirelim.

Savaş kimin haklı olduğuna değil, kimin güçsüz olduğuna karar verir.