GIDA GÜVENLİĞİ, İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KONYA İLİNİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ ÖNEMİ

1S.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü

Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır. Günümüzde iklim bilimciler tarafından, dünya iklim sisteminde bir bozulmanın olduğu kabul edilmektedir. İklim sistemini oluşturan atmosfer, hidrosfer ve litosferde bozulmalar başlamış, doğal denge bozulmuş, bunun sonuçları da iklimi etkilemiştir. Yapılan çalışmalar, küresel boyutta bir ısınma ile ortaya çıkan iklimdeki bozulmaların bazı belirsizlikler göstermesi ve bunlara karşı önlemler alınmasına rağmen, gelecekte de bu belirsizliğin devam edeceğini ve sorunların yaşanmasına neden olabileceğini göstermektedir. İklim değişmelerinin en önemli sonuçlarından birisi, belki de en önemlisi, su kaynakları üzerindeki olumsuz etkileridir. Meydana gelecek iklim değişiklikleri, tarımsal faaliyetlerde hayvan ve bitkilerin doğal yaşam alanlarında değişikliklere yol açacak, özellikle  ülkemizdeki su kaynakları bakımından önemli sorunlar ortaya çıkacaktır

Konya ili yaklaşık 2.6 milyon hektar tarıma elverişli arazisi ile Türkiye tarım arazisinin  % 10’dan fazlasını kaplayan çok önemli bir tarım şehridir. Ülkemizdeki bitkisel üretimin önemli bir kısmı Konya ilinde yapılmaktadır. Tarla bitkilerinden şeker pancarı, buğday, arpa, mısır, patates, ayçiçeği, yonca, fiğ, nohut, kuru fasulye, sebze türlerinden havuç, domates meyve türlerinden elma, kiraz, vişne ve çilek  bitkisel üretimde Konya ilinin söz sahibi olduğu belli başlı ürünlerdir. Bitkisel üretimin ana unsuru olan tohumluk üretiminde de Konya çoğu tarla bitkisinde birinci sırada yer almaktadır ve şu anda ülkemizin tohumluk üretim merkezi haline gelmiştir.  Konya’da sulanabilir arazilerin henüz % 20-25’arası sulamaya açılmıştır.  Sulama yatırımlarının özellikle KOP projesinin bitirilmesi durumunda ise yaklaşık 250.000 hektar alan daha sulamaya açılabilecektir. Fakat bunlar bitirilse dahi Konya Ovası’nın %70-75’i hala suya hasret kalacaktır. Bu yüzden mutlaka Konya Ovasına havza dışından su getirecek projeler üzerinde durulması gerekmektedir. Konya ili aynı zamanda organik tarım ürünleri üretme konusunda da son yıllarda önemli merkez haline gelmekte ve bu konuda her geçen gün gelişme kaydetmektedir. Konya ili; sulanan alanları, güçlü resmi ve sivil tarım kurumları, içinde barındırdığı üç büyük tarım işletmesi,  tarım alet ve makine sanayii, bitkisel üretimi değerlendiren sanayii tesisleri ve konu ile ilgili bilimsel araştırma düzeyi ile çok daha büyük ölçekte bitkisel üretim yapabilecek  potansiyele sahiptir.

Konya ili sahip olduğu geniş tarım alanları , farklı agro ekolojik alt bölgeler, sulama imkanları, coğrafi konumu ile ülkemizin tarım başkenti olarak kabul edilmektedir. Konya sahip olduğu potansiyelleri tam olarak değerlendirmemekle birlikte başta buğday,mısır, arpa, şeker pancarı, kuru fasülye, patates, ayçiçeği, haşhaş, kimyon, aspir gibi tarla bitkileri olmak üzere bir çok tarla bitkisi yanında, çok sayıda sebze ve meyve türlerinin üretiminin gerçekleştirildiği tarım bölgesidir. Bölgemizde özellikle son yirmi yıldır çiftçi bilgi seviyesinin artması ve çeşitli tarımsal projelerin devreye girmesi ile ürün deseninde önemli değişimler yaşanmaktadır. Geçmiş yıllarda kuru tarım sisteminde buğday, arpa- nadas sistemi, sulu tarımda ise buğday-şeker pancarı üretim ve münavebe sistemine sahip bölgede, bugün mısır, patates, ayçiçeği, fasülye gibi tarla bitkilerinin yaygın olarak tarımı yapılmakta ve ekim nöbetinde yer almaktadır. Tarla bitkileri yanında son zamanlarda bölgede çok sayıda sebze ve meyve türünün üretimine olan talep artmış ve bölgede bitkisel üretim çeşitliliği artmıştır.

Konya’da 100 dekarın üzerinde araziye sahip işletme sayısı toplam işletmelerin ancak % 30,4 ünü oluştururken, bunların sahip olduğu arazi toplam arazinin % 77,9’ una tekabül etmektedir. Bitkisel üretim yapan işletmelerde işletme başına arazi büyüklüğü ortalaması 98 dekardır. Bu ortalama işletme büyüklüğü Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde ve muhtemel iller sıralamasında birinci sırada yer almaktadır

Konya Türkiye’nin en büyük yüzölçümüne sahip ilidir. Ortalama yüksekliği 1.016 m dir. Konya ili , sosyo-ekonomik yapı, iklim, toprak yapısı ve coğrafi yapı dikkate alındığında ,bölgeler arasında önemli farklılıklar arz etmektedir. Konya ili 5 Agro-ekolojik alt bölgeye ayrılmıştır. Agro-ekolojik bölgelendirme; arazinin çevresel özellikleri , potansiyel verim ve arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade etmektedir.

 Konya ilinde İklim, toprak yapısı ve coğrafi yapı dikkate alınarak oluşturulan farklı agro ekolojik bölgeler

Bölgeler                                      Bölgede yer alan ilçeler                                                                       Alan (ha)                      Konya içindeki payı (%)               Yıllık Yağış (mm)

I. Bölge                                 Çumra,Karatay,Meram,Selçuklu                                                                704649                                    %16,9                                          < 400

II.Bölge                Akören,Ahırlı,Bozkır,Güneysınır,Hadim,Taşkent,Yalıhüyük                                     525234                                     %12,6                                         >400

III.Bölge                              Akşehir,Ereğli,Halkapınar,Ilgın,Tuzlukçu                                                     597982                                    %14,3                                         >400

IV.Bölge             Beyşehir,Derbent,Derebucak,Doğanhisar,Hüyük,Seydişehir                                   589385                                     %14,2                                        >400

V.Bölge     Altınekin,Cihanbeyli,Çeltik,Emirgazi, Kadınhanı,Karapınar,Kulu,Sarayönü,Yunak         1752150                                     %42                                         <400

                                                                                                                                                                                                                                                                             Toplam 4169400 

Konya ilindeki 31 ilçeden 18 tanesi bitkisel üretim alanı yönünden 250.000 dekarın üzerinde tarım alanı mevcuttur. Bu durum tarımsal üretim alanı yönünden Konya ilinin potansiyelini göstermektedir.  Bu ilçelerden özellikle Çumra, Altınekin, Karapınar, Karatay, Ereğli, Kulu ve Cihanbeyli  ilçeleri sulama imkanları ve işletme büyüklüğü  nedeni ile bu tarımsal potansiyeli daha yüksek ilçeler olarak ön plana çıkmaktadır.

Konya ilinde işlenen tarım alanı oranının yüzölçüm alanına oranı  (yaklaşık %64) oldukça yüksek olduğu görülür.  Konya ilinde ürün getirmeyen arazinin toplam alana oranı , Türkiye oranlarına göre daha düşüktür . Bu durum Konya’nın bitkisel üretim potansiyelinin yüksek olmasının ve Türkiye’ de tarım merkezi olmasının belli başlı nedenlerinden biridir.

KONYA İLİNDE BİTKİSEL ÜRETİM

Konya’da ÇKS kayıtlı yaklaşık 88.000 çiftçi var ve bunların %90’dan fazlası tarla bitkileri tarımı ile uğraşmaktadır.  Konya çoğu bitkisel üründe Türkiye üretiminin %10’dan fazlasını üretmekte, hatta bazı ürünlerde bu oran mısır (%22), şekerpancarı (%31)  ve havuç (%64) çok daha yüksek rakamlara ulaşabilmektedir. Konya Türkiye’de

Buğday, arpa, şekerpancarı, kuru fasülye, havuç, kuşyemi, acı bakla (termiye),lale soğanı, kiraz, patates, dane ve silajlık mısır, yonca, kimyon, haşhaş, bezelye, yağlık ve çerezlik ayçiçeği, vişne, kavun gibi bir çok bitkisel ürünün yanı sıra, büyükbaş ve küçükbaş hayvarlığı, tarım alet ve makine varlığı ve sanayisi ile ülke tarımının gövdesini oluşturmaktadır.

KONYA İLİNİN TOHUMCULUK AÇISINDAN YERİ VE ÖNEMİ

Konya ili sadece bitkisel üretimde değil aynı zamanda bitkisel üretimin ana unsuru olan tohum üretiminde Türkiye’de ilk sırada yer almaktadır. Bitkisel üretimde verim ve kaliteyi doğrudan etkileyen faktörlerden bir tanesi tohumluktur. Dünyada ve ülkemizde ekim alanları giderek daralmaktadır. Günümüzde ekim alanlarını artırarak üretimi çoğaltmak mümkün gözükmemektedir. Bunun sonucunda üretimi artırmanın tek yolu, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi tüm girdilerin en iyi şekilde kombine edilerek çiftçiye sunulmasıdır. Şüphesiz bu kombinasyondaki en önemli unsur, kaliteli tohumluk kullanımıdır.

Konya ilinde önceleri sadece Altınova, Konuklar ve Gözlü Tarım İşletme Müdürlüklerinde hububat tohumluğu üretimi yapılırken, özel sektörün tohumculuğa girmesi ile son 20 yıl içerisinde tohumculuğun en fazla yapıldığı il olarak, Konya tohumculukta önemli bir üretim merkezi haline gelmiştir. Bugün Konya’da 200’e yakın tohumluk üretimi yapan firma bunmaktadır. Türkiye’deki tohumculuk firmalarının dörtte biri Konya’da bulunmaktadır.   Buğday, arpa, patates, hibrit ayçiçeği, hibrit mısır, haşhaş, yem bitkileri, yemeklik tane baklagiller, aspir, bazı  sebze türleri ,meyve fidanı , lale soğanı gibi bitki türlerinin tohumluk üretiminde Konya ilk sıralarda yer almaktadır. Konya ilinde tohumluk üretimin çok yaygın olmasının sebepleri şunlardır.

*Ekolojinin özellikle yabancı tozlaşan bitkiler için uygun olması,

*Özellikle yabancı tozlaşan bitkiler için izole ve temiz alan potansiyeli,

*Kamu ve özel sektör ıslah Ar-Ge birikimi,

*Coğrafi konumu,

*Geniş ve sulanabilir arazilerin çok olması,

*Modern tohumluk işleme tesisleri ve tohumluk üretim organizasyonları,

Türkiye tohumluk üretiminin yaklaşık %35’i Konya’da yapılmaktadır. 2020 yılında Tarım ve Orman İl Müdürlüğüne yaklaşık 12.000 tohumluk üretim beyannamesi verilmiştir.

Konya ili sahip olduğu çok farklı ekolojik bölgeler, geniş tarla arazisi, arazilerinin büyük kısmının tarla tarımına uygun olması, sulama imkanlarının giderek artacak olması, ilde bitkisel üretim konusunda yeterli deneyime sahip insan kaynağı ve bunu değerlendirecek tesislere sahip olması gibi faktörlerden dolayı çok büyük bir potansiyele sahiptir.

Bölgemizde bitkisel üretimi geliştirirken, tarımsal verimliliği artırmak ve çevre duyarlılığını geliştirmek, tüm canlılar için en önemli doğal hazinelerden birisi olan kısıtlı su kaynaklarının akılcı, katılımcı ve planlı kullanımını sağlayarak ,tarımsal faaliyetlerin her safhasında bilinçli ve kontrollü bir üretim ile doğal ve kültürel değerlerin sürdürülebilirliğini korumak, tarımsal üretimde kalite ve verimliliği artırmak, sertifikalı tohum kullanımını yaygınlaştırmak ve bilinçli zirai ilaç kullanımı ile insan sağlığını, çevreyi ve biyo-çeşitliliği tehdit eden zararlı ilaç kullanımının önlenmesi hususları göz ardı edilmemelidir.

Gerek dünya gündemini gerekse ülkemiz gündemini oldukça meşgul eden iklim değişikliği, günümüzün en önemli çevre ve ekonomik problemleri arasında en ön sıralarda yerini almaya devam etmektedir.

İklim değişmelerinin en önemli sonuçlarından birisi, belki de en önemlisi, su kaynakları üzerindeki olumsuz etkileridir.

Son yıllarda ülkemizde ortalama yağışın azalması yanında, yağış rejimindeki sapma da dikkat edilmesi gereken bir olaydır. Yağış miktarında meydana gelen bu azalışlar ve yağış rejimindeki sapmalar, tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. Konya Kapalı Havzasında  son yıllarda yaşanan kuraklık ve değişen tarım yapısına bağlı olarak çeşitli çevre sorunları ortaya çıkmaktadır. Bölge Türkiye'de yıllık ortalama yağışın en az görüldüğü (Konya 319 mm) alanlardan biridir. Son yıllarda Konya Bölgesinde iklim çok değişikliklik göstermektedir.  Yağışların dağılım ritmi ve kuraklık sezonu ve süresinde önemli değişiklikler söz konusudur Yağış tipinde farklılıklar oluşmaktadır.

Ülkemizin temel besin maddesi ve en çok tarımı yapılan bitki türü olan buğday hemen her bölgemizde yetiştirilmektedir. Ancak buğday üretimi yapılan alanların büyük çoğunluğu, yağış ortalaması düşük ve yağış dağılımı düzensiz olan bölgelerde bulunmaktadır. Buralarda yıllık verim ve üretim ilkbahar yağışlarına sıkıca bağımlı olup, güz kuraklıkları ve bazı yıllar sert geçen kış şartları kışlık buğday üretimini belirgin biçimde düşürmektedir. Bu yüzden ülke rekoltesi o yılki yağışa bağlı olarak önemli oranda değişim göstermektedir. Örneğin buğday için yağış dağılımının ve toplamının çok ideal olduğu 2015 yılında ülke rekoltesi 22.6 milyon ton ile en yüksek düzeye ulaşırken, 2020 yılında ise ülkemizin başta Konya olmak üzere pek çok buğday üretim alanındaki yağış yetersizliği yüzünden 19 milyon ton dolayında gerçekleşmiştir. 2021 yılında ise son yılların en şiddetli tarımsal kuraklığı yaşanmakta ve rekoltenin 15-16 milyon tona kadar düşme tehlikesi bulunmaktadır. Bu durum ülkemizin gıda güvenliğini tehdit etmektedir.

Son yıllarda dünyada hissedilen küresel iklim değişikliği ve mevsim değişiklikleri Türkiye'yi de etkilemiştir. Birçok bölgemizde özellikle de İç Anadolu Bölgesi yağış azlığı (kuraklık) ve aşırı su tüketimi yüzey suları ve yeraltı suyu açısından sorunlara yol açmaktadır.  Konya  Ovasında  son yıllarda görülen iklim değişikliği sonucu gündeme gelen en önemli konu sulama ve su kaynaklarıdır.  Konya Ovası için tarımın tek anahtarı sudur. Çünkü bölgedeki yıllık yağış çoğu zaman hiçbir kültür bitkisinden ekonomik üretim yapmak için uygun olmamaktadır. Bölgede sulama imkanlarının artması ile tarımsal kalkınma artmış, ürün çeşitliliği oluşmuş ve bölge bir tarım merkezi haline gelmiştir. Tarım sektörününü iklim değişikliği  ve kuraklıktan en az etkilenen bir yapıya kavuşturmak için bölge dışı havzalardan su getirilmesi ile ilgili yeni projeler hayata geçirilmelidir.