İnsana İlişkin Tanımlar (1)

İnsanla ilişkin ne yapılması gerekiyorsa, buna ilişkin bir inceleme yapılıp onun mahiyeti/neliği hakkında bir ön bilgi edinilmelidir ki, Cihân-ârâ cihân içindedür arayı bilmezler/O mahiler ki deryâ içredür deryâyı bilmezler (Dünyayı süsleyenler dünyanın içindedir, ama süsleyeni bilmezler/Suda yaşayan balıklar da suyu bilmezler. http://www.uludagsozluk.com/e/2703441/-07/10/2009) örneği gibi insanı bilmeden insanla ilişkin yargılara varılmasın.

İnsan nedir?

1.İyilikle kötülük arasında bir sarkaç gibi salınma özgürlüğü ve iradesi verilmiş varlıktır.

2.İnsan, mantıkta birbirine indirgenmesi mümkün olmayan (içtimai nakizeyn) iki zıt töz (madde ve ruh/anlam) ün kendisinde mecz edildiği varlıktır.

3.Efradını cami ağyarını mani olacak biçimde insanı biz, insan kavramının türevlerinden çıkartılan enese, nevese ve nesiye sözcüklerinden çıkarak canlı, hareketli, yiyen içen, etkin, iş yapan, üreten fiziksel ve sosyal çevresine uyum sağlamanın yanında yeni fiziksel ve sosyal çevreler oluşturabilen, öğrendikleri bazı bilgileri yeni şeyler öğrenebilmek için unutan ya da hafızasında tutan bir varlık olarak da tanımlayabiliriz.

4.Ontolojik bağlamda: İnsan, diyadik (iki yönlü, ruh ve beden) bir varlık” olarak, dini söylemle ise, “sureten ahsen-i takvim, konumsal olarak eşrefi mahlukat olarak yaratıldığı ve düşünce ve eylemlerinden sorumlu tutulduğu söylenen varlık olarak betimlenir.

5.Epistemolojik bakımdan logos/intellectus/akıl sahibi homo sapiens (düşünen ve sorunlarını aklıyla çözebilen bilinçli bir varlık.

6.Aksiyolojik (değer ilmi) olarak da eylemleri için ahlakla sorumlu tutulan bir varlıktır, denilebilir. Yani insanın tab’ı, tabiatı, mahiyeti ve neliğine ilişkin kabaca şunlar söylenebilir: O, zıt unsurlardan, en güzel biçim yaratılan, iyiliğe de kötülüğe de yatkın kılınan, akıl yetisi verilen ama duyguları çoğunlukla akla baskın çıkabilen ve ahlâkla sorumlu tutulan varlıktır.

7.İnsan günümüzde bile bilimsel ve teknolojik devasa gelişmelere karşın insan hala bir bilmece olmaklığını korumaktadır. Dünyamızı imar edip bayındır kılmanın da bunalım ve yıkımlarının da yine insan eliyle olması, bu gerçeğin bir göstergesidir. İnsansız bir dünyanın düşünülmesi, dünyasız bir insan kadar imkansız gözükmektedir. 

8.İslam Ansiklopedisinde İnsan maddesine bakıldığında El- İnsan Arapça “ins” kelimesinden türetilmiştir. "Beşer, insan topluluğu" anlamına gelen ins, daha ziyade insan türünü ifade etmekte olup bu türün erkek veya dişi her ferdine insi/ensi yahut insan denmektedir. Kelimenin aslının "unutmak" manasındaki nesy’den insiyan olduğu da ileri sürülmüştür. Böyle düşünenler İbn Abbas'a nispet edilen, "İnsan ahdini unutması sebebiyle bu ismi almıştır" şeklindeki rivayete dayanırlar. Bu kelime “üns” masdarı ile de ilişkilendirilmiştir. "Alışmak, uyum sağlamak" anlamına gelen “üns” Türkçe'de ünsiyet olarak kullanılmaktadır. Teennüs "insan olmak" manasıma gelirken isti'nas "cana yakın olma, vahşi hayvanın evcilleşmesi" anlamı taşımaktadır. Nitekim enes vahşetin karşıtıdır. Ayrıca insanü'l-ayn tabirinin "göz bebeği" anlamına gelmesi dikkat çekicidir. (Cevherî) Ragıb el-isfahani “ins” kelimesini cinnin, üns kelimesini de "ürkmek" anlamındaki nüfür masdarının karşıtı olarak gösterir. Müellife göre insana bu ismin verilmesi, hemcinsleriyle birlikte uyum halinde yaşayabilmesiyle ilgilidir; insanın "yaratılışı itibariyle sosyal varlık" olarak tanımlanması da bundan ötürüdür. İslam Ansiklopedisi