Akdeniz Havzası’nda Ormanlar Sessiz Ölüyor

Son yıllarda dikkati çekecek şekilde Avrupa’da özellikle Akdeniz ülkelerinde, Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avustralya’da büyük orman yangınları gerçekleşiyor, çıkan yangınlar geniş alanları yakıyor, yerleşim yerlerini tahrip ederek can kayıplarına neden oluyor. Büyük yangınların gerçekleştiği Akdeniz ülkeleri arasında olan Portekiz, İspanya ve Yunanistan, Türkiye ile son derece benzer iklim koşulları ve yanıcı madde özelliklerine sahip.

İklim değişikliğine bağlı olarak Akdeniz Havzası’nda sıcak dalgalarının sıklığının ve şiddetinin artması bekleniyor. Son yıllarda tüm Akdeniz ülkelerinde yaşanan büyük ve şiddetli yangınlar, bahsedilen sıcak dalgaları dönemlerinde oldu. Bunun en önemli sebebi, sıcak dalgaları sırasında aşırı kurak koşullarda bitki örtüsünün nem miktarının iyice azalması ve daha kolay yanıcı hale gelmesidir.

Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre, Türkiye’nin yıllık ortalama sıcaklığı son 50 yıl içinde yaklaşık 2.5°C yükseldi. Bu artışın büyük bölümü 2000 sonrası gerçekleşti ve özellikle son 10 yıldaki sıcaklık artış oranı daha önceki dönemlere kıyasla iki katına çıktı.

Aynı dönemde Türkiye’nin yıllık toplam yağış miktarında ise belirgin bir düşüş gözlendi. Son 30 yılın verileri, özellikle Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yıllık yağış miktarının ortalama %20-25 oranında azaldığını ortaya koyuyor. Türkiye’nin batı ve güney sahil bölgelerinde ise son 10 yıldaki yaz yağışlarının %40’a varan oranlarda azaldığı belirtiliyor

Bu iklimsel dönüşüm, ülke genelindeki orman ekosistemlerinin sağlığını ciddi anlamda tehdit ediyor. Artan sıcaklıklar ve düşen yağış miktarları orman alanlarında kronik kuraklığa neden olarak, bitki örtüsünün direncini düşürüyor ve yangın riskini dramatik biçimde artırıyor. Son yıllarda Akdeniz, Ege ve Güneydoğu bölgelerinde yangınların sıklığının iki katına, büyüklüklerinin ise yaklaşık üç katına çıktığı gözlemleniyor.

Özellikle aşırı sıcak havaya kuru rüzgârların da eşlik etmesi, başlayan bir yangının kontrol altına alınmasını ve durdurulmasını zorlaştırıyor. Bu durum, iklim değişikliğinin ülkemiz ve yakın coğrafyamızda büyük orman yangınlarını giderek daha fazla tetikleyeceği anlamına geliyor. Bu doğrultuda, geçtiğimiz günlerde yaşadığımız kontrol edilemeyen yangınlardan bir ölçüde iklim değişikliğinin sorumlu olduğunu da söylemek mümkün.

Sıcaklık artışının dolaylı etkileri arasında ormanlarda yangınların ve hastalıkların daha yaygın hale gelmesi, istilacı türlerin artması, bazı türlerin göç etmesi veya soyunun tükenmesi gibi önemli ekosistem değişiklikleri sayılabilir. Söz konusu değişiklikler ormanların sağladığı toprak koruma, su ve havanın temizlenmesi gibi ekosistem hizmetlerinde aksamalara yol açabilir. İklim değişikliğinden olumsuz etkilenen orman ekosistemlerinin, karbon depolama hizmetleri de sekteye uğrar.

İstatistiklerdeki ufak farklılıklar bir yana bırakılacak olursa genel olarak ülkemizdeki orman yangınlarının % 90’dan fazlası “insan kaynaklı”. Bunun %32’si ihmal ve dikkatsizlik sonucu çıkıyor. Anız yakma, sigara, piknik ve çoban ateşi, çöp, vb yollarla çıkan yangınlar bu gruba giriyor. Yangınların yaklaşık %6’sının arkasında kasıt -yerleşim alanı ya da tarla açma gibi- %5’inin gerisinde ise kaza -örneğin yüksek gerilim hatları- olduğu biliniyor.

Akdeniz Havzası’nın karada ve denizde hemen hemen tüm alt bölgeleri, çevredeki güncel insan kaynaklı değişikliklerden etkileniyor. Değişikliğe neden olan temel etkenler arasında iklim (sıcaklık, yağış, atmosferik sirkülasyon, aşırı hava olayları, deniz seviyesinin yükselmesi, deniz suyu sıcaklığı, tuzluluk ve asitleşme), nüfus artışı, kirlilik, sürdürülebilir olmayan kara ve deniz kullanım uygulamaları ve yabancı türler sayılabilir. Çoğu alanda hem doğal ekosistemler hem de insan geçim kaynakları etkileniyor. Etkenlerin küresel ve bölgesel eğilimleri nedeniyle, özellikle küresel ısınma sanayi öncesi seviyenin 1,5 ila 2°C üzerinde olursa, etkiler önümüzdeki on yılda daha da kötüleşeceği uzmanlar tarafından değerlendiriliyor.

Portekiz, Arnavutluk, Fransa, Karadağ, Kuzey Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan, Kosova, İtalya, Sırbistan ve İspanya'da son zamanlarda yüzlerce orman yangını çıktı, bazı bölgelerde alevler yerleşim yerlerine kadar ulaştı. Yangınlardan hayvanlar ve binalar da zarar gördü.

Bulgaristan'daki orman yangını Sırbistan'a yayıldı. Bulgaristan'da da aşırı hava sıcaklığı nedeniyle çıkan çok sayıda yangına müdahale sürüyor. Ülkenin Türkiye ile ortak sınırında bulunan Hamzabeyli yakınlarındaki Lesovo bölgesinde 2 gündür devam eden yangın kontrol altına alındı.İtalya da şiddetli fırtınalar ve orman yangınlarıyla kasıp kavruldu.

Dünyadaki orman yangın istatistiklerini raporlayan Global Forest Watch adlı kuruluşun paylaştığı verilere göre 2024 yılında dünya genelinde 13.5 milyon hektar ormanlık alan yangınlarda yok oldu. Açık kaynak paylaşımı yapan kuruluşun internet sitesindeki grafiklere göre dünyada 2023 yılında 11.9 milyon hektar, 2022 yılında 6.72 milyon hektar, 2021 yılında 9.34 milyon hektar, 2020 yılında ise 8.88 milyon hektar büyüklüğünde ormanlık alan yangınlarda yok oldu.

Türkiye'de 2024 yılında 3 bin 797 adet orman yangınına müdahale edilmiş ve 27 bin 485 hektar orman alanı zarar görmüştü.

2025 yılı başından itibaren kaydedilen verilere göre, Türkiye'de çıkan toplam 3 bin 181 yangının yüzde 25’inin son 10 günde meydana geldiği açıklandı.

Türkiye'de yaşanan orman yangınlarının yüzde 90'ına yakını insan ihmali nedeniyle çıkıyor. Anız yakılması, biçerdöver kıvılcımları, söndürülmemiş sigaralar ve cam atıklarının mercek etkisi gibi nedenlerin, milyonlarca ağacın ve binlerce canlının yaşamına mal oluyor.