Asya’nın Heyecanı, Avrupa’yı Kaygılandırıyor

İkinci Dünya savaşı bittikten sonra Rusya ve Çin arasında yaşanan sınır anlaşmazlıklarını çözmek için bir araya geldikleri ikili anlaşmalar, daha sonra eski Sovyetler üyesi olan dört Türk Cumhuriyetinin de katılımı ile Avrasya`da ülkelerin sınır güvenliklerinin korunmasını amaçlayan bir kuruma dönüştü. 

Tarihe Şanghay beşlisi kavramı ilk olarak 1996 yılında beş devletin güvenliğinin korunmasını amaçlayan anlaşmanın imzalanmasıyla ortaya çıktı. Aynı zamanda örgütün kendine ait misyon ve vizyonları doğrultusunda Rusya ve Çin önderliğinde Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan`ın olduğu Şanghay beşlisi, Özbekistan`ın dahil olmasıyla birlikte 2001 yılında Şanghay İşbirliği Örgütü`ne kurulmuş oldu.

Sovyetler sonrası politik anlamda kurulan en önemli teşkilatlardan birisi de Şanghay İşbirliği Örgütü`dür.  Şanghay İşbirliği Örgütü`nün temel amaçlarına baktığımızda örgüte üye olan ülkeler arasındaki dostane ilişkileri güçlendirmeyi aynı zamanda bölgeyi iç ve dış tehditlerden korumakla istikrarın devamlı gelişmesini amaçlıyor 

Ülkeler arası bölgesel barış ve huzurun sağlanması için terörle mücadele ve diğer suçlara geçit vermemek, ayrıca iktisadi, siyasi, teknoloji konusunda devamlılık, eğitim, çevre hassasiyeti, enerji gibi kategorilerde işbirliği yapılmasının geliştirilmesine yönelik faaliyetler yürütüyor.

2017'de Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde Hindistan ve Pakistan'ın üyelik süreçleri tamamlanırken, 2021'de Tacikistan'da düzenlenen Duşanbe Zirvesi'nde İran'ın, 2024'te Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde Belarus'un katılımıyla örgütün üye sayısı 10'a ulaştı.

ŞİÖ yalnızca üye ülkeleriyle değil, gözlemci ve diyalog ortağı sıfatıyla bağlantı kurduğu çok sayıda ülkeyle de geniş bir coğrafyayı kapsayan güçlü bir yapıya evrildi. Türkiye, Moğolistan, Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Vietnam, Sri Lanka, Azerbaycan, Irak, Katar, Ermenistan ve Arjantin gibi ülkeler ŞİÖ ile yakın ilişkiler kuruyor. 

Üyeleri içerisinde Çin, Rusya, Hindistan ve Pakistan’ın olması nedeniyle Şanghay İşbirliği Örgütü, nüfus ve yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük bölgesel örgütlerinden biri konumunda. ŞİÖ üyesi ülkelerin toplam nüfusu, dünya nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturması hem işgücü hem de pazar açısından önemli fırsatlar ve potansiyel barındırıyor. Örgüt üyesi ülkelerin yüz ölçümlerinin toplamı, Avrasya kıta parçasının yaklaşık yüzde 65'ini kapsıyor

Şanghay İşbirliği Örgütü, dünya ekonomisinin yüzde 25-30’unu temsil etmesi nedeniyle dünya ekonomisi için de büyük bir ağırlığa sahip. Çin’in Kuşak ve Yol girişimi sayesinde alternatif ekonomik entegrasyon oluşturma gücü bulunduruyor. Üye ülkelerin enerji kaynakları dolayısıyla dünya enerji arz güvenliğinde stratejik önemi var. Enerji potansiyeli, dünya ekonomik güç dengesinin değişmesinde önemli bir faktör olacağı öngörülüyor.

ŞİÖ üyesi ülkeler yeryüzünde rezerv olarak bulunan doğalgazın yüzde 50’sini, uranyumun yüzde 50’sini, kömürün yüzde 35’ini, petrolün yüzde 25’ini bünyesinde barındırıyor.

Bu yıl 26 ülkenin katılımıyla 25.’si düzenlenen ŞİÖ Zirvesi, Putin ve Şi Cinping’in bir araya gelmesi ve özellikle de ABD ile ciddi bir gümrük vergisi kavgasına girişmiş Hindistan’ın lideri Narendra Modi’nin katılımıyla bir gövde gösterisine dönüştü.

Hindistan Başbakanı Modi, sınır çatışmaları yaşadıkları Çin’in lideri ile bir araya gelerek sorunlara çözüm bulma niyetini ortaya koydu ve müttefiki ABD’ye -özellikle de gümrük vergileri nedeniyle bu aralar Washington’a çok sinirli olduğu için- sert bir mesaj göndermiş oldu. Bu ziyaret bir Hindistan Başbakanı’nın Çin’e yedi yıl sonra yaptığı ilk ziyaret olma özelliğini de taşıyor. 

ŞİÖ, Türkiye’nin ticaret ilişkilerini geliştirmek için yöneldiği entegrasyonlardan biri olarak değerlendiriliyor. Çünkü Türkiye’nin ihracat ve ithalat ortaklarını çeşitlendirmesi ve dış ticaretinde bir ülkeye ya da bir gruba bağımlı olmanın olumsuzluklarını en aza indirmesinde fayda görülüyor. 

ŞİÖ’ye üye ülkeler arasında Çin ve Hindistan gibi büyüme hızı yüksek, Rusya, İran, Kazakistan ve Özbekistan gibi enerji arzında büyük paya sahip ekonomiler bulunduğu gibi Pakistan, Kırgızistan, Tacikistan gibi gelişmekte olan ülkeler yer alıyor. Dolayısıyla üye ülkelerle ticaretinin artması Batı ile Doğu arasında bir denge unsuru olmasını sağlayacağı ve ABD ile AB ülkelerine Türkiye’nin bağımlılığını azaltacağı düşünülüyor. 

ŞİÖ’nün en önemli misyonlarından birisi ABD’nin başını çektiği Batı hegemonyasının oluşturduğu tek kutuplu dünya düzeninin yerine daha dengeli bir ortam inşa etmek.

Farklı medeniyetlerin bir araya geldiği bu yapı sadece bölgesel barışın değil küresel istikrarın da temel aktörlerinden biri olmaya aday. Her geçen gün artan üye ve ortak sayısıyla Şangay İşbirliği Örgütü, 21. yüzyılın çok merkezli dünyasında ve yeni jeopolitik mimarisinde kalıcı bir yer ediniyor.

.