Doğuya Açılan Kapı: Roma’nın Makedonya Üzerinden Kurduğu Hâkimiyetin Anatomisi

Roma’nın Akdeniz dünyasında yükselişi, salt askerî zaferlerin ya da toprak ilhaklarının ötesinde, imparatorluk kimliğinin ve kültürel yönelimin dönüştüğü tarihsel bir kırılma anına işaret eder. İtalya yarımadasında başlayan bu yükseliş, Kartaca ile yapılan uzun ve yıpratıcı savaşlar sonucunda Batı Akdeniz’in kesin hâkimiyetine dönüşmüş, ancak gerçek imparatorluk ruhu Roma'nın gözünü doğuya çevirmesiyle belirginleşmiştir. Helenistik dünyanın kalbine atılan bu adım, yalnızca yeni topraklar değil, aynı zamanda antik dünyanın entelektüel ve kültürel mirasını da içeren çok yönlü bir fetih sürecini başlatmıştır. Bu sürecin en simgesel ve belirleyici aşaması ise Roma ile Makedonya arasında geçen üç büyük savaşta somutlaşır.

Roma’nın Makedonya’ya yönelik ilk müdahalesi, MÖ 215 yılında, Kartaca ile sürmekte olan İkinci Pön Savaşı'nın hemen ardından ortaya çıkmıştır. Hannibal’in İtalya topraklarında Roma’yı tehdit ettiği bir dönemde, Makedonya Kralı V. Philippos’un Kartaca ile ittifak kurmaya çalışması, Roma açısından doğudaki güvenlik dengesini tehdit eden bir gelişmeydi. Böylece Birinci Makedonya Savaşı patlak verdi. Bu savaş, doğrudan büyük meydan muharebeleriyle değil, Roma’nın dolaylı müdahalesi ve bölgedeki bazı Yunan kent devletlerini desteklemesiyle yürütüldü. Aetolia Birliği gibi Roma yanlısı oluşumlar, Philippos’u oyalarken Roma, Apollonia gibi stratejik üsleri ele geçirerek bölgede ilk kalıcı askerî varlığını oluşturdu. Bu dönemde Roma henüz Helenistik coğrafyada doğrudan ilhak politikası izlememekteydi; daha çok bir dengeleyici güç gibi hareket ederek “Yunanlıların koruyucusu” imajını pekiştirmeye çalışıyordu.

Ancak asıl dönüştürücü gelişme, MÖ 200–197 yılları arasında yaşanan İkinci Makedonya Savaşı ile gerçekleşti. Roma bu kez askeri müdahalenin ötesinde, sistemli ve ideolojik bir programla harekete geçti. Savaşın meşruiyeti, “Yunan şehirlerinin özgürlüğü” vaadi üzerinden inşa edildi. Roma bu süreçte yalnız kalmadı; Rodos ve Pergamon gibi güçlü aktörlerle kurduğu ittifaklar sayesinde Makedonya’yı diplomatik olarak izole etmeyi başardı. Bu ittifaklar, Roma’nın doğudaki diplomatik yetkinliğinin ilk örneklerinden biridir. Ancak savaşın kaderini belirleyen esas unsur, Roma lejyonlarının Makedon falanksına karşı üstünlüğü oldu. Cynoscephalae Muharebesi’nde Roma ordusunun “maniple” formasyonu, Makedon falanksının katı ve esnek olmayan yapısına karşı açık bir avantaj sağladı. Bu muharebe, antik savaş tarihinin dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir. Zira burada kazanan, Roma ordusuyla birlikte, hareket kabiliyeti, stratejik esneklik ve disiplinle tanımlanan yeni bir askerî düzen anlayışıydı.

Savaşın hemen ardından, MÖ 196 yılında Korinthos’taki İsthmia Oyunları sırasında, Roma komutanı Titus Quinctius Flamininus’un “Yunan halkları özgürdür” şeklindeki ilanı, Roma’nın bölgedeki konumunu hem halk nezdinde meşrulaştırdı hem de Helenistik dünyada yeni bir siyasal söylemin doğmasına neden oldu. Ancak bu “özgürlük” vaadi zamanla Roma’nın bölgedeki hâkimiyetini arttıran, şehirleri birbirine bağımlı kılan ve müttefik statüsünü Roma’ya sıkı bir bağlılığa dönüştüren bir yapı haline geldi. Korinthos, Atina, Sparta gibi şehir devletleri, kısa sürede Roma’nın doğrudan müdahalesine açık hâle geldi. Bu noktada Roma artık Helenistik dünyanın dışında değil, merkezinde bir güç olarak konumlanmaya başlamıştı.

Bu merkezî konumlanmanın nihai teyidi, MÖ 171–168 arasında gerçekleşen Üçüncü Makedonya Savaşı ile sağlandı. Kral Perseus’un bölgedeki etkinliğini artırması, Roma’nın nihai çözüm arayışını beraberinde getirdi. MÖ 168’de gerçekleşen Pydna Muharebesi, yalnızca bir muharebe değil, Helenistik monarşinin çöküşünü ilan eden tarihsel bir dönemeçti. Roma lejyonları, sayıca üstün olmayan ama yüksek hareket kabiliyetine sahip yapısıyla, Makedon falanksını bir kez daha mağlup etti. Üstelik muharebe engebeli arazide gerçekleştiği için, falanksın sıkı formasyonu çözülmüş ve Roma askerleri gladius adı verilen kısa kılıçlarıyla düşmanı parçalara ayırmıştı. Kral Perseus’un esir alınması, Makedonya Krallığı’nın tarih sahnesinden silinmesine ve ülkenin dört ayrı cumhuriyete bölünmesine neden oldu. Böylece Roma, Helenistik bir devleti ilk kez tamamen ortadan kaldırmış, Doğu Akdeniz’deki varlığını resmî ve kalıcı hale getirmişti.

Ancak bu fetih yalnızca siyasi ve askerî düzlemde gerçekleşmedi. Roma'nın en kalıcı etkisi, Yunan kültürünü büyük bir hayranlık ve iştahla kendi içine almasıyla ortaya çıktı. Makedonya’dan getirilen heykeller, sanat eserleri, el yazmaları ve filozoflar, Roma’da bir kültürel devrime yol açtı. Lysippos’un heykelleri Roma saraylarını süslemeye başlarken, Stoacılık ve Epikürcülük gibi felsefi ekoller Senato’nun entelektüel diline hâkim oldu. Polybios gibi Yunan tarihçiler, Roma’ya getirilerek yeni bir “evrensel Roma düzeni” fikrinin şekillendirilmesine katkı sundular. Roma mimarisi, Helenistik unsurları özümsedi; Korinth düzeni tapınaklar yükseldi, forumlar Yunan agoralarının ruhunu taşıyan anıtsal yapılara dönüştü.

Bugün Anadolu’da gezerken karşımıza çıkan pek çok yapı, bu sentezin izlerini taşır. Bergama’daki Trajan Tapınağı, Efes’teki Celsus Kütüphanesi, Aphrodisias’taki tiyatrolar ve stoa’lar, yalnızca Roma’nın mimari becerisini değil, Yunan estetiğini de nasıl özümsediğini gösterir. Bu eserler, bir fetihten daha fazlasını temsil eder: bir medeniyetin diğerini dönüştürerek kendi benliğine kattığı karmaşık ama güçlü bir mirası.

Roma, Makedonya’yı yenmişti; ama Yunanistan’ın ruhuna karşı direnç gösteremedi. Bu ruh, Roma’yı şekillendirdi; düşüncesine, sanatına, siyaset anlayışına yön verdi. Böylece Roma, bir süper güce dönüşmekle kalmadı; aynı zamanda Helenistik dünyanın kültürel taşıyıcısı oldu. Bu nedenle Makedonya’nın fethi, salt bir askerî zafer olarak değil, bir medeniyetin yeniden doğuşu olarak okunmalıdır.