Konya
29 Mart, 2024, Cuma
  • DOLAR
    32.38
  • EURO
    35.06
  • ALTIN
    2326.5
  • BIST
    9104.65
  • BTC
    70524.45$

İSLÂMDA HAYVAN SEVGİSİ VE HAKLARI (1)

15 Ağustos 2019, Perşembe 09:27

İslam dini çevreyi, tabii güzellikleri korumayı, hayvanlar da dahil bütün canlılara karşı sevgi ve merhametle davranmayı emretmiştir. Hz. Peygamber (sav), “Merhamet edene Allah da merhamet eder; siz yerdekilere merhamet edin ki, gökteki de size merhamet etsin.”(1) buyurmuştur.

İslam’da hayvanların söz konusu edildiği nasslar (ayet ve hadisler) incelendiğinde hayvanlara birtakım hakların verildiği görülür. Kuran-ı Kerim’de bazı sureler çeşitli hayvan isimleri ile isimlendirilmiştir.(2)  Nahl Suresi 8. ayette, bazı hayvanların doğal görevleri belirtilmekte ve esasen hayvanların, insanların yararı için yaratıldıkları ifade edilmektedir. Diğer bazı ayetlerde de diğer canlıların da tıpkı insanlar gibi, Allah’a ibadet ettiği, kuşların da bir dilinin, bir ibadet ve tesbihinin bulunduğu belirtilmektedir.(3) 

Hadislerde hayvan hakları konusunda ısrarlı bir şekilde vurgulanan husus, onların yaşama haklarıdır. Hz. Peygamber’in tavsiye ve uygulamalarında belli başlı zararlılar hariç,(4) hayvanların faydasız ve keyfi bir şekilde öldürülmesi yasaklanmış, hayvanlara merhametli davranılması gereğine işaret edilmiştir.(5)

Diğer taraftan Peygamberimiz (sav)’in kuşlarla ilgili olarak kuş yuvalarının bozulmaması, yumurta ve yavrularının alınmaması için emir verdiğine, alınmış olan yavru ve yumurtaları yerlerine iade ettiğine dair rivayetleri ve bazı vahşi hayvanların derilerinin elbise, eyer vs. şeklinde kullanılmasını yasaklaması(6) göz önüne alınacak olursa, hassasiyet daha iyi anlaşılır. Yine Hz. Peygamber’in karınca, arı, kurbağa, hüdhüd ve surad kuşu vs. gibi hayvanlar karşısındaki tutumu (bunları öldürme yasağı)(7), sonraki nesiller üzerinde fazlasıyla etkili olarak “hayvanın insan üzerindeki hakkı” şeklinde kollektif bilinci doğurmuştur. Öte yandan hayvan türlerinin ve neslinin devamı açısından önemli olan av olgusu da nasslarda yer almakla birlikte(8) doğal dengeyi bozan ve eğlence amaçlı avcılığa izin verilmemiştir.(9)

Nasslarda hayvan haklarına ilişkin olarak belirtilen diğer hususlardan biri, onların gıdalarına özen gösterilmesidir. Hz. Peygamber (sav), sağmal hayvanları sağarken yavrusunun ihmal edilmemesi hususunu tembih etmiştir.(10)Ebû Hureyre’nin naklettiği bir rivayetle Hz Peygamber (sav); “Günahkâr bir kadının bir kuyunun yanından geçerken, kuyunun başında bir köpeğin susuzluktan dilini çıkarıp soluduğunu gördüğünü, ona acıyarak ayağına giydiği ayakkabılarla kuyudan su çekip köpeğe verdiğini ve bu sebeple Yüce Allah’ın da onu bağışlayıp Cennet’e soktuğunu” bildirmiştir.(11) Yine Hz. Peygamber (sav), bilinçli bir şekilde bir hayvanın gıdasız bırakılarak ölümüne sebebiyet veren kişinin karşılaşacağı acı sonucu belirterek bu hususta insanları uyarmıştır.(12)

Hayvan haklarıyla ilgili bir diğer önemli husus, onların temizlik ve bakımlarıdır. Hz. Peygamber (sav), Ebû Hureyre’den gelen bir rivayette, koyunların burunlarının silinmesini, ağıllarının temizlenmesini emretmiştir. Aynı şekilde, keçilerin temizlenmesi için de emir verdiği, bize kadar gelen rivayetler arasındadır.(13)    

Hadislerde, Hz. Peygamber (sav)’in hayvan haklarına ilişkin vurgularından biri, yük hayvanlarına, kapasitelerinin üzerinde bir yükün yüklenmemesidir.(14) Benzer şekilde Hz. Peygamber (sav),  hayvanların ilahi bir emanet olduğunu vurgulayarak, onlara iyi davranılması gerektiğini bildirmiştir.(15)

Hz. Peygamber (sav)’in, özellikle evcil hayvanlarla ilgili olarak, üzerinde durduğu önemli hususlardan biri, onların yapılarına uygun olmayan tasarruflardan kaçınmaktır. Hayvanların yaratılış gayeleri doğrultusundan saparak, fıtrat harici işlerde kullanılması İslâm’a aykırı olmaktadır. İbn Abbas’ın rivayetine göre; “Peygamberimiz dövüştürmek için hayvanları birbirine kışkırtmayı yasaklamıştır.”(16) Horoz, deve, boğa, köpek, koç vb. hayvanları dövüştürme hep bu yasak içinde yer alır. Bunlar aynı zamanda hayvanlara eziyet etmektir.

Hayvan haklarına ilişkin nasslarda vurgulanan bir diğer husus olarak eziyet ve işkence yasağını sayabiliriz. Eziyet ve işkence, fiziki olabileceği gibi, manevi de olabilir.(17) Her iki tür işkence hadislerde kesin bir dille yasaklanmıştır. Bu bağlamda “yüzüne vurularak dövülmesi”, “canlı hayvanların hedef alınıp atış yapılması”(18), “yüzüne dövme (vesm) yapılması”(19), “dövüşmeleri için hayvanların kızıştırılmaları”, “hayvanı kulağından çekmek”, hadislerde işkence olarak telakki edilmiş ve kesin bir dille yasaklanmıştır.

Dipnotlar:

1-Ebû Dâvûd, Edeb, 58

2-Mesela: Bakara (inek), Nahl (arı), Ankebût (örümcek), Neml (karınca) sûreleri gibi

3-Mesela bk. Nur,24/41; İsrâ, 17/44

4-Bk. Buhari, Bed’ul-halk,16;Müslim, Hacc, 66-67

5-Bk. Nesâi, Sayd, 34; Dârimi, Sünen 2, 115

6-Bk. Buhâri, Zebâih,13; Ebû Dâvûd, Libas, 40

7-Bk. Ebû Dâvûd, Edeb, 164; İbn Mâce, Sayd,10

8-Bk. Maide.5/1-2; Buhari, Zebâih,1-2; Müslim, Sayd, 1

9-Bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1, 357; 2,371

10-Bk. Ali b.Ebi Bekr Heysemi, Mecmau’z-Zevaid, Beyrut 1407, C.8, S.196

11-Müslim, Tevbe, 155, Selam, 41

12-Bk. Buhâri, Bed’ül-Halk, 17, Enbiya, 50; Müslim, Birr,37, 151

13-Bk. İmam Mâlik, Muvattâ, C.2, S.933; Ahmed b.Hanbel, Müsned, 2, 436

14-Muhammed Şems’ül- Hak el-Azim el-Âbâdî, Avnû’l-Ma’bûd şerhi, Sünen-i Ebû Dâvûd, C.7, S.221. Hadis no:2532

15-Bk. Ebû Dâvûd, Cihad, 55, 61

16-Ebû Dâvûd, Cihad, 51, 56; Tirmizî, Cihad, 30

17-Bk. Müslim, Birr, 80

18-Bk. Buhâri, Zebâih, 25; Müslim, Sayd ve Zebaih,12, 59

19-Bk. Müslim Libâs, 29, 106; Ebû Dâvûd, Cihad,56; Tirmizi, Cihad, 3

Yorum Yazın

E-posta hesabınız sitede yayımlanmayacaktır. Gerekli alanlar ile işaretlenmişdir.