İslâm Âleminde Tıp (4)

Endülüs’ün İslâm medeniyetine katkısını takdir edebilmek için şu popü­ler âlimlerin Endülüslü olduklarını bilmek her halde yeterli sa­nırım: Kurtubî, Şatıbî, İbni Hazm, İbni Rüşd, İbni Arabî. dünyâda ilk katarak ameliyatını yapan Muhammed el-Gafikî, Selahaddin Ey­yubî’nin doktoru İbni Meymun, dünyânın İlk sosyoloğu İbni Hal­dun(1), İbni Bace, İbni Tufeyl, Nurettin Matruçi gibi birçok Müslü­man filozof Endülüslüdür. 1345 yılında Granada da doğan ve Söğüt te kurulan beyliğin istikbalinin çok parlak olacağını söyleyen, Türkçe öğrenen ve Osmanlı ile Türkçe ile ilgili eserler yazan Ebû Hayyan’da Endülüslüdür. Endülüs dünyâda ilk narkozla ameliyatın yapıldığı ve kara karıncalara ısırtılıp kafaları kesilmek suretiyle ame­liyat yerlerinin ilk dikildiği bir memlekettir.(2)

Ebül Kasım, ilk defa batnı (karnı) açarak barsak ameliyatı yapmış ve di­kiş atma yöntemlerini geliştirmiştir. Açık yaraları kapatırken ipek kullanmıştır. Ondan üç asır sonra yaşayan bir Fransız cerrah bu buluşları kendine mal etmiştir. “Bunu Endülüslü meslektaşım Ebül Kasım tıp târihinde ilk defa kullanmıştır ama ben daha da geliştir­dim” dememiş ve kendini ilk icad eden, ilk kullanan gibi lanse et­miştir. Bu sahtekârlık hâlâ devam ediyor. 1935 yı­lında bile Alman hekim Stutgartlı Walcher, Zehravî ve Ebül Kasım’ın buluş­larını kendine mal edip, kendi buluşu ve çalışması gibi dünyâya sunmak­tan utanmamıştır. Endülüslü Doktor Muhammed Gafikî, göz üzerine çığır açan bir hekimdir. dünyâda tavukkarası (gece körlüğü) hastalı­ğını ilk defa bulan ve tedâvi eden kimsedir. İspanyolcada gözlüğün adı Gafas’dır. Çünkü gözlüğü bu hekim bulduğu için  hâlâ onun adı ile anılmaktadır Gafikî: Gafas.(3) Ali bin İsa, ilk defa göz hastalıkları hakkında eser veren Müslüman tıp bilginidir.

İslâm âlemi ilmin, fennin, tıbbın muasırlarına göre zirvesinde iken, Av­rupa ne durumda idi? 1163 yılında Katolik kilisesi meclisi aldığı kararla doktor yetiştiren tıp fakültelerini kapatıyor, Tıp tahsili yapmaya teşebbüs edenleri, Engizisyon Mahkemelerinde en ağır şe­kilde yargılayıp cezalandırıyordu.

Mikrop

Peygamber Efendimiz’in şu birkaç hadisine dikkatli bakacak olursak, O’nun mikrobu, bakterileri, zararlı ve bulaşıcı varlıkları insanlara tanıtmaya çalıştığını görürüz:

Bir şey yemeden önce ve yedikten sonra ellerin yıkan­masını em­reden Hz. Peygamber, yatmadan önce yine ellerin yıkanmasını em­rediyor ve şöyle buyuruyor; “Elinde bulaşık kokusu olduğu halde uyu­yan kim­seye, herhangi bir hastalık isâbet ederse, ken­disinden başkasında kabahataramasın.”(4)

“Tırnaklarınızı kesiniz. Çünkü şeytan et ile tırnak arasına varıp orada dolaşır.”(5)

 “Yağlı elleri silmekte kullandığınız bezleri evleri­nizden çıkarı­nız. Çünkü o, habis şeytanın yatağı ve ka­lacağı yerdir.”(6)

“Siz bir yerde vebanın çıktığını duy­dunuz mu, o yere gitmeyi­niz, içinde bulun­duğunuz bir yerde çı­karsa, hastalıktan kaçarak oradan ayrılmayınız.”(7)

 “Cüzzamlıdan aslandan kaçar gibi kaçınız”buyur­muş, bir gün Hz. Enes ile otururken bir cüzzamlının yanla­rına yaklaştığını gö­rünce: “Ey Enes, yaygıyı (sergiyi) topla ayakla­rıyla basmasın.”(8) Diye emretmiştir. Sakîf kabilesi heyetinden bîat etmek için gelen­lerle el sıkıştığı hâlde, içlerinde bulunan bir cüzzamlı ile el sıkışma­yıp; “Dön, seninle el sıkıştık sayılır.”(9) Diyerek onunla tokalaşma­mıştur. Bütün bu söz ve fiilleri, gözle görülmeyen ama canlı bir var­lık olan mikrobu ve zararlarını insanlara anlatmak istemesindendir. Fakat o günkü insanlara bunu anlatıp kabul ettirmenin çok zor oldu­ğunu, bildiği için teferruatlı açıklama yapmamıştır. Yine Peygamber Efen­dimiz’in iyi, temiz ve hayırlı işleri yapar­ken sağ elin, kötü, pis ve süfli (kirli) işleri yaparken de sol elin kullanılmasını emretmesi, in­sanları mümkün olduğu kadar mikrobun tesirinden ve zarar­ların­dan kurtarmak istemesindendir.

Dipnotlar:

1- Büyük ilim adamı Sarton, İbni Haldun için: “İlk sosyolog, İnsanlık felsefesini kuran ve insanlık deneyimi en büyük olan filozoftur” der. İbni Haldun, Avrupalı ilim adamlarının hepsine etki ve tisir eden büyük bir âlimdir.  

2- Mehmet Sılay, “Endülüs Çağırıyor”, Düşün Yay. İst. 2011, s. 70; Eserlerinin isimleri (Kitabül İdrak el-Lisanü’l-Etrak-Türkçe Lisanını Anlama Kitabı, Kitabü’l Ef’al fi Lisanüt-Türk, Türkçe Fiiller kitabı, Zehvül Mülk fi Nahvit-Türk: Cümle bilgisi ve Türkçe gramerin zenginliği).

3- Mehmet Sılay, “Endülüs Çağırıyor”, Düşün Yay. İst. 2011, s. 245-251.

4- Tirmizî, Et'ıme, 48 (Hadis no: 1861); Ebû Dâvûd, Et’ıme, 54 (Hadis no: 3852).

5- Müslim, 56 (261); Ebû Dâvûd, Tahâret, 29 (53).

6- Câmiüs-Sağîr, Hadis no: 293.

7- Zebîdî, Tecrîd-i Sarîh, a. g. e, c. 9, Hadis No: 1417.

8- Zebîdî, Tecrîd-i Sarîh, a. g. e, c. 1, Hadis no: 1927.

9- İbrâhim Canan, “Hz. Peygamberin Sünnetinde Terbiye”,DİBYay. Ank. 1980, s.238.