Prof.Dr. Ali ACAR

Kanser insanlardaki ölüm nedenleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Yalnızca Amerika'da 2004 istatistiklerine göre yaklaşık >550, 000 kişi kanserden ölmüştür. Kanserde tedaviyi olanaklı kılmayı amaçlayan kanser araştırmacıları kanserin biyolojik kökeni, kansere eğilimi artıran genetik değişiklikler ve kanser oluşumuna katılan sinyal ileti yollarını aydınlatma alanlarında büyük gelişmeler katetmektedir.

Günümüzde kök hücreleri, en fazla olarak kan hastalıklarında kullanılmaktadır. Bunlardan en bilinenleri kan kanseri ve kalıtsal anemilerin yol açtığı kemik iliğinin çalışmadığı durumlardır. Bu hastalıkların yol açtığı kemik iliği yıkımının onarılmasında, tekrar kan üretimi yapabilir hale gelmesinde kök hücre uygulamaları ile oldukça yüksek oranda başarı sağlanmaktadır. Ayrıca şeker hastalığında pankreas için, böbrek yetmezliğinde, omurilik hasarlarında, beynin Parkinson, Alzheimer gibi çeşitli dejeneratif (sinir hücresi yıkımıyla giden) hastalıklarında, inmelerde, gözün retina hastalıklarında, bağışıklık sistemi hastalıklarında, bazı kalp ve damar yetmezliği hastalıklarında da halen hem deneysel hem de klinik olarak çalışmalar devam etmektedir. Bazı umut verici gelişmelere rağmen bu hastalıklarda henüz kesin bir başarı elde edilememiştir. Basında sık olarak yer bulan, bir organın (örneğin mesane gibi) veya dokunun (örneğin gözün ağ tabakası retina gibi) kök hücresi kullanılarak yeniden oluşturulması veya işlevsel hale getirilmesi hâlihazırda laboratuar ortamında küçük deney hayvanları üzerinde gerçekleştirilmektedir, insanda uygulaması yoktur. Ülkemizde çok yeni olarak, omurilik hasarı bulunan, tedavi için saptanmış uygun ölçütlere sahip kısıtlı sayıda felçli hastada kök hücresi nakli ile tedaviler uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmaların sonuçları önümüzdeki yıllarda bildirilecektir. Son yıllarda yapılan araştırmalar kandan elde edilen kök hücrelerinin laboratuarda uygun koşullar altında yağ, kas, damar endoteli (iç çeperi), karaciğer, kıkırdak, kemik ve sinir hücrelerine dönüşebildiğini göstermiştir.  

Kök hücreler nelerdir? Kök hücreler, kendi-kendilerini yenileme, ve belirli organa veya dokuya özel karakteristikleri olan, olgun hücreye farklılaşan hücreler olarak tanımlanmaktadır. Kök hücreleri; embriyonik kök hücreleri, germinal kök hücreleri ve somatik kök hücreleri olmak üzere üç ana gruba ayrılır.1

1. Blastosistin iç hücre tabakası Ebriyonik Kök Hücrelerini (EKH) oluşturur. EKH omnipotenttir, yani yetişkin organizmadaki herhangi bir hücre tipini oluşturma kabiliyeti vardır. Günümüzdeki EKH araştırmaları, daha çok doku transplantasyonu ve tamirinde kullanılmak üzere doku ve organ oluşumuna odaklanmıştır.

2. Germinal kök hücreleri (GKH); ebriyonun germinal tabakasından oluşmaktadır. Germinal kök hücreler farklılaşarak belli organı oluştururlar.

3. Somatik veya yetişkin dokuya-özgü kök hücreler: EKH gibi totipotent değildirler, fakat kendilerini yenileme kapasiteleri vardır ve belli organ veya dokudaki tüm hücrelere farklılaşabilirler. Somatik kök hücreler (SKH) birçok farklı organda belirlenmiştir; kemik iliği, nöral doku, deri, meme, prostat, akciğer, karaciğer, over ve benzeri. Bu kök hücreler hayat boyunca dokunun sınırları içinde dokunun yenilenmesini ve devamını sağlarlar. Bu hücreler normal dokunun dengesini (“ homeostasis”), tamirini, yaralanmadan sonra iyileşmesini sağlarlar ve çevresel strese karşı sorumludurlar. Saç, kan, deri, sperm ve gastrointestinal epitel hücreleri gibi yaşam süresi kısa olan ve hızla yenilenme gereksinimi olan hücreler SKH havuzlarında yenilenirler.1

Kanserlerin üremesini, başka organlarda yıllar sonra çıkmasını, kanser ilaçlarına rağmen hayatta kalmalarını sağlayan en önemli faktör kanser kök hücreleridir.

 Kanser kök hücreleri, normalde vücudumuzda bulunan kök hücreleri gibi sınırsız bölünebilmekte, kendilerinden farklı görünümde hücrelerin oluşumuna neden olabilmektedir.

Meme, kalınbağırsak, beyin, pankreas ve karaciğer gibi kanserlerde kök hücreler tanımlanmış ve araştırmalar derinleştirilmiştir. Kanser kök hücreleri kendilerini yenileyebilmekte, sınırsız çoğalabilmekte, kanser tedavilerine iyi yanıt vermemekte, ilaçlara karşı direnç göstermektedirler.

 Günümüzde modern kanser tedavilerinin içinde kanser kök hücrelerinin de hedeflenmesi bulunmaktadır. Çok etkili bir ilaç bulunmamakla birlikte yoğun bir araştırma programı yürütülmektedir. Kanser ilaçlarının yanında kanser kök hücrelerini ortadan kaldıracak ilaçların kullanılması ile kanserde iyileşme şansının arttırılacağı düşünülmektedir.